Η κληρονομιά του Γιάννη Μπουτάρη
Το κείμενο δημοσιεύτηκε αρχικά στο “Take Back the City”, το newsletter μας όπου εκτός από αρθρογραφία βρίσκετε διάφορα links για τις πόλεις του κόσμου και τη ζωή μας σε αυτές.
Μέχρι το 2016, η σχέση μου με τη Θεσσαλονίκη περιοριζόταν σε μια σύντομη γεύση της πόλης κατά τη διάρκεια της πενταήμερης εκδρομής της τρίτης λυκείου. Όμως, από τότε που την «παντρεύτηκα», η Θεσσαλονίκη έχει γίνει η δεύτερη πόλη μου. Όσο περισσότερο χρόνο περνάω σε αυτήν, τόσο περισσότερο χρόνο θέλω να περνάω σε αυτήν. Πρόσφατα, μοιράστηκα με την γυναίκα μου πως θα μπορούσα να μας φανταστώ να μένουμε εδώ (αν μπορούσαμε να δουλεύουμε για αλλού). Επίσης πρόσφατα αποκάλυψα στην ίδια και άλλους Θεσσαλονικείς το πόσο θα ήθελα να περάσω λίγες ώρες με τον Γιάννη Μπουτάρη, τον άνθρωπο που συνέβαλε καθοριστικά στη διαμόρφωση της σύγχρονης εικόνας της πόλης.
Ο Γιάννης Μπουτάρης ξεχώριζε για πολλούς λόγους. Πρώτα απ' όλα, ήταν ένας γοητευτικός και αυθεντικός χαρακτήρας. Δεύτερον, κατάφερε να εκλεγεί δήμαρχος ως ένα πρόσωπο πάνω από τα κόμματα, λέγοντας αφιλτράριστα ό,τι σκεφτόταν. Τρίτον, σε όλη τη διάρκεια της ζωής του, υπήρξε ένας ενεργός και δραστήριος πολίτης που δεν περιορίστηκε στα στενά όρια ενός επαγγελματικού ρόλου ή ενός αξιώματος. Και τέλος, το πιο σημαντικό: η Θεσσαλονίκη που γνώρισα τα τελευταία χρόνια είναι σε μεγάλο βαθμό προϊόν της δικής του ηγεσίας.
Στην τσέπη κουβαλούσε τα γνωστά αυτοκόλλητα με το σύνθημα «Είμαι Γάιδαρος και παρκάρω όπου γουστάρω» γιατί πάντα υπήρχε ένας …γάιδαρος που στάθμευε παράνομα κι ένα μικρό σουγιαδάκι με το οποίο ξεκολλούσε τσίχλες μουρμουρίζοντας: «Πόσο βρωμιάρηδες είμαστε»…
Μπουτάρης εναντίον παράνομα παρκαρισμένου αυτοκινήτου στην Αριστοτέλους
Τις τελευταίες δύο εβδομάδες, πολλά έχουν γραφτεί για τη ζωή και το έργο του Γιάννη Μπουτάρη. Τα περισσότερα άρθρα και αφιερώματα (Αποχαιρετώντας τον Γιάννη Μπουτάρη | Η Θεσσαλονίκη ευγνωμονούσα | Κυρ Γιάννη, θα μας λείψεις | «Έχω ένα στικάκι για τον Μπουτάρη» | Γιάννης Μπουτάρης: Η νίκη του καλού). επικεντρώνονται στην πολιτική και κοινωνική διάσταση των πεπραγμένων του - και δικαίως. Ο Μπουτάρης υπήρξε πρωτοπόρος στην προώθηση της πολυπολιτισμικότητας, φέρνοντας στο προσκήνιο το πλούσιο Εβραϊκό και Οθωμανικό παρελθόν της Θεσσαλονίκης. Στάθηκε σταθερός υπερασπιστής των δικαιωμάτων της LGBT+ κοινότητας, φέρνοντας το Pride στην πόλη. Αντιστάθηκε με σθένος στις δυνάμεις του εθνικισμού και της μισαλλοδοξίας. Άνοιξε νέους ορίζοντες για τον τουρισμό, προσελκύοντας επισκέπτες από την Τουρκία, το Ισραήλ και τα Βαλκάνια. Και έδειξε βαθιά ευαισθησία απέναντι στους πιο ευάλωτους συμπολίτες μας, δημιουργώντας δομές υποστήριξης για τους άστεγους και τις γυναίκες θύματα κακοποίησης.
Ως κάτοικος της Αθήνας, δεν μπορώ να ισχυριστώ ότι κατανοώ πλήρως τον αντίκτυπο αυτών των πρωτοβουλιών στην καθημερινή ζωή των Θεσσαλονικέων. Ωστόσο, θα ήθελα να σταθώ σε μια λιγότερο προβεβλημένη, αλλά εξίσου σημαντική πτυχή του έργου του Μπουτάρη, που ίσως να μην έχει τύχει της προσοχής που της αξίζει στα εθνικά μέσα ενημέρωσης: τις προσπάθειές του να κάνει τη Θεσσαλονίκη μια πόλη πιο φιλική και πιο βιώσιμη για τους κατοίκους της.
Αντιγράφω από το Karfitsa.gr: “Στα εννέα χρόνια της δημαρχίας του, πεζοδρομήθηκε η Αγίας Σοφίας, αναπλάστηκαν πλατεία Χρηματιστηρίου, η περιοχή των 12 Αποστόλων, Ικτίνου, Ζεύξιδος, Δεσπεραί, η οδός Επταπυργίου, Απ.Παύλου, Αγ.Μηνά, Βασ.Ηρακλείου, Αρχ. Μουσείου, πλατεία Καραμανλή κ.α. Αποκαταστάθηκε το L’ Abattoir και η Βίλλα Πετρίδη, δημιουργήθηκε ο αστικός αμπελώνας.
Έγιναν παιδικές χαρές, νηπιαγωγεία και η μελέτη για τον ποδηλατόδρομο Κουντουριώτου – Αναγεννήσεως. Ξεκίνησε το σύστημα ελεγχόμενης στάθμευσης, ολοκληρώθηκε ο αρχιτεκτονικός διαγωνισμός για την πλατεία Ελευθερίας και πήρε «μπρος» η μεγάλη ιδέα για δημιουργία Μουσείου Ολοκαυτώματος. Η Θεσσαλονίκη μπήκε στο Δίκτυο 100 Ανθεκτικών Πόλεων και συζητούσε για κατασκευή αποτεφρωτηρίου. Δημιουργήθηκε το «Βελτιώνω την Πόλη μου» για να καταγράφονται τα παράπονα των πολιτών και άλλες μικρότερες παρεμβάσεις”
Η πεζοδρόμηση της οδού Αγίας Σοφίας αποτελεί ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον και πρωτοποριακό εγχείρημα για τα ελληνικά δεδομένα, καθώς είναι ίσως το πρώτο παράδειγμα εφαρμογής του "tactical urbanism" στη χώρα μας. Μου γράφει η Βίβιαν:
«Το αρχικό πλάνο ήταν να γίνει πιλοτική πεζοδρόμηση 45 ημερών με απόφαση το 2011 από το δημοτικό συμβούλιο, η οποία μάλιστα έπαιρνε και παρατάσεις (συνολικά 5 για 2 χρόνια). Πέρα από αυτή την ενδιαφέρουσα πρωτοβουλία και την απόφαση για κάτι πιλοτικό πριν πάμε στον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό και τη μόνιμη παρέμβαση είναι ότι ενεργοποίησαν ομάδες της πόλης για να φανταστούν τον πεζόδρομο. Και παρά τις αρχικές αντιδράσεις των καταστηματαρχών και της περιφέρειας οι πολίτες τη διεκδίκησαν πολύ σθεναρά και μετά μείναν ευχαριστημένοι και οι καταστηματάρχες και ιδιοκτήτες ακινήτων. Μετά προκηρύχθηκε αρχιτεκτονικός διαγωνισμός και μετά το έργο με τη σημερινή υλοποίηση. Το έργο δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμα, καθώς το σχέδιο περιλαμβάνει και το τμήμα της οδού μέχρι τη θάλασσα.»
Η περίπτωση της Αγίας Σοφίας αποδεικνύει πόσο σημαντική είναι η συμμετοχή των πολιτών και η δοκιμαστική εφαρμογή σε τέτοια πρωτοποριακά έργα αστικού σχεδιασμού. Είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα του πώς μπορούμε να διαμορφώσουμε τις πόλεις μας από τα κάτω προς τα πάνω, εμπλέκοντας ενεργά τους ανθρώπους που ζουν και εργάζονται σε αυτές.
Ο Μπουτάρης είχε επίσης σαφή θέση υπέρ του περιορισμού των αυτοκινήτων στο κέντρο της πόλης. Ήταν αυστηρός με όσους παρκάρουν παράνομα σε κεντρικούς δρόμους, τοποθετώντας πασαλάκια για να αποτρέψει τη διπλοπάρκινγκ. Ο ίδιος, όταν δεν περπατούσε κυκλοφορούσε με ένα Fiat Panda.
«Σε καμία πόλη του κόσμου δεν είναι υποχρεωμένος ο δήμος να παρέχει δωρεάν πάρκινγκ. Η ουσία είναι ότι έρχονται επισκέπτες και βρίσκουν χώρο να παρκάρουν. Αν θέλεις εσύ να παρκάρεις το αμάξι σου μπροστά στο μαγαζί σου, αυτό τελείωσε» - Γιάννης Μπουτάρης
Εκείνο που εντυπωσιάζει ακόμα περισσότερο είναι ότι όλες αυτές τις τολμηρές παρεμβάσεις τις υλοποίησε ενώ ταυτόχρονα κατάφερε να αφήσει στα ταμεία του δήμου ένα πλεόνασμα της τάξης των 50 εκατομμυρίων ευρώ. Και το πέτυχε αυτό όχι αυξάνοντας τους φόρους και επιβαρύνοντας τους πολίτες, αλλά, αντιθέτως, μειώνοντας το κόστος για τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις. Συγκεκριμένα, τα δημοτικά τέλη κατά τη διάρκεια των δύο θητείων του μειώθηκαν κατά 42,5% για τις κατοικίες και κατά 37,5% για τους επαγγελματικούς χώρους.
Πώς τα κατάφερε όλα αυτά; Ίσως η απάντηση να βρίσκεται στον αντισυμβατικό και ανατρεπτικό τρόπο με τον οποίο αντιμετώπιζε κάποιες πάγιες και ριζωμένες πρακτικές στη λειτουργία του δήμου. Το παρακάτω στιγμιότυπο από τη συνεδρίαση του δημοτικού συμβουλίου είναι χαρακτηριστικό του ύφους και της στάσης του.
Τον Γιάννη Μπουτάρη δεν θα έχω την ευκαιρία να τον γνωρίσω προσωπικά. Ελπίζω όμως να έχω την τύχη να συναντήσω και να συζητήσω με ανθρώπους από την ομάδα του, για να κατανοήσω καλύτερα τους μηχανισμούς που επινόησαν και εφάρμοσαν, τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν, τις λύσεις που βρήκαν.
Το κληροδότημα του Μπουτάρη δεν είναι λοιπόν μόνο το Μουσείο Ολοκαυτώματος, οι πεζόδρομοι, και το Pride. Είναι και το παράδειγμα που έδωσε, αποδεικνύοντας ότι οι πόλεις μας μπορούν να αλλάξουν και να γίνουν πιο φιλικές στους κατοίκους τους, αν υπάρχει όραμα, τόλμη και αποφασιστικότητα από την πλευρά της ηγεσίας.
Αυτό το παράδειγμα πρέπει τώρα να αποτελέσει φάρο για άλλους, να εμπνευστούμε από το πνεύμα της ανεξαρτησίας και της δημιουργικότητας που τον διέκρινε. Πόσες σαν αυτόν θα καταφέρουμε να δούμε ακόμα;
